पानांच्या रंगांचे विभाजन हा एक साधा व प्रभावी प्रयोग आहे जो पानांमधील रंगद्रव्ये (पिगमेंट्स) वेगळे करण्यासाठी केला जातो. हा प्रयोग शालेय विद्यार्थ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त आहे कारण यामुळे प्रकाश संश्लेषणाची प्रक्रिया, रंगद्रव्यांचे प्रकार, व त्यांच्या कार्याबद्दल चांगले ज्ञान मिळते.
प्रयोगासाठी साहित्य:
- ताजी हिरवी पाने
- गडद रंगाची पाने (लालसर/जांभळट)
- फोडणीसाठी अल्कोहोल (इसोप्रोपाइल/एथॅनॉल)
- फिल्टर पेपर किंवा क्रोमॅटोग्राफी पेपर
- पेस्टल आणि खलबत्ता
- ग्लास जार किंवा भांडे
- थोडे पाणी आणि कापूस
- रबर बँड
प्रक्रिया:
-
पानांचा रस काढणे:
- ताजी पाने कापून खलबत्त्यात ठेवा.
- थोडेसे अल्कोहोल घालून बारीक करा, ज्यामुळे रंगद्रव्ये बाहेर पडतील.
-
फिल्टर पेपर तयार करणे:
- फिल्टर पेपरचा एक अरुंद पट्टा कापा.
- त्याच्या टोकाला थोडासा रंगीत पानांचा रस लावा.
-
क्रोमॅटोग्राफी सेटअप:
- एक ग्लास जार घ्या आणि त्यात थोडे पाणी घाला.
- फिल्टर पेपरचा रंगीत टोक पाण्यात बुडवा (रस लावलेले टोक फक्त थोडकं बुडलेलं असावं).
- फिल्टर पेपरवर रबर बँडने पकडून ठेवा.
-
रंगद्रव्यांचे विभाजन:
- काही मिनिटांत, पाण्याच्या चढत्या प्रवाहामुळे, पानातील रंगद्रव्ये विभाजित होऊ लागतात.
- क्लोरोफिल, कॅरोटिनॉईड्स, ॲन्थोसायनिन्स इत्यादी वेगवेगळ्या पट्ट्यांमध्ये दिसतील.
निरीक्षण:
- हिरव्या पानांत:
- क्लोरोफिल a आणि b मुळे गडद हिरव्या आणि फिकट हिरव्या पट्ट्या दिसतील.
- लालसर पानांत:
- ॲन्थोसायनिन्समुळे जांभळट किंवा लालसर पट्ट्या दिसतील.
- पिवळसर पानांत:
- कॅरोटिनॉईड्समुळे पिवळ्या रंगाचा पट्टा स्पष्ट होतो.
वैज्ञानिक विश्लेषण:
- क्लोरोफिल: प्रकाश ऊर्जा शोषून ती रासायनिक उर्जेत रूपांतरित करते.
- कॅरोटिनॉईड्स: प्रकाश संश्लेषण प्रक्रियेला पूरक रंगद्रव्य, जे जास्त सूर्यप्रकाशापासून वनस्पतींचे रक्षण करते.
- ॲन्थोसायनिन्स: वनस्पतींना अतिनील किरणांपासून संरक्षण देते.
निष्कर्ष:
या प्रयोगाद्वारे आपण वनस्पतींमधील विविध रंगद्रव्यांचे अस्तित्व व त्यांचे कार्य समजू शकतो. यामुळे प्रकाश संश्लेषण प्रक्रिया व वनस्पतींच्या पर्यावरणाशी जुळवून घेण्याच्या क्षमतेबद्दल सखोल ज्ञान मिळते.
तुमच्या प्रदर्शनासाठी या प्रयोगाचे व्हिज्युअल इफेक्ट वाढवण्यासाठी विविध रंगांची पाने वापरू शकता.
0 Comments