दसरा हा सण का साजरे केला जातो ? जाणून घ्या पार्श्वभूमी.

दसरा हा सण हिंदू धर्मात अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. यामागील विविध धार्मिक, पौराणिक आणि ऐतिहासिक कथा या भारताच्या संस्कृतीशी जुळलेल्या आहेत. या सणाच्या कथेची अधिक सविस्तर माहिती आणि त्यामागील घटना तपशीलवार पाहूया.

1. रामाचा विजय रावणावर (रामायणाची कथा)

कथा सविस्तर:

प्राचीन हिंदू महाकाव्य रामायण मध्ये श्रीरामाची कथा सविस्तर वर्णन केलेली आहे. अयोध्येचा राजा दशरथ यांचे चार पुत्र होते – राम, लक्ष्मण, भरत, आणि शत्रुघ्न. राम हा त्यांचा ज्येष्ठ पुत्र होता. राजा दशरथाने रामाला त्यांचा उत्तराधिकारी बनवण्याचे ठरवले, पण त्याची आई कैकयीने त्याला १४ वर्षांच्या वनवासात पाठवण्याची विनंती केली. रामने वनवास स्वीकारला आणि त्यांच्याबरोबर पत्नी सीता आणि बंधू लक्ष्मण देखील गेले.

वनवासादरम्यान, रावणाने सीतेचे हरण केले. रावणाने सीतेला लंकेत नेले आणि त्याला कैद केले. रामाने आपले मित्र हनुमान, सुग्रीव आणि वानरसेनेच्या मदतीने लंकेवर चढाई केली. यावेळी राम-रावण युद्ध झाले, ज्यात रावणाच्या १० डोक्यांमुळे तो अजेय समजला जात असे. परंतु, रामाने शेवटी रावणाचा वध केला. ही विजयाची घटना विजयादशमी म्हणजेच दसऱ्याच्या दिवशी घडली. त्यामुळे हा सण सत्य आणि धर्माच्या विजयाचे प्रतीक मानला जातो.

घटना कधी घडली:

रामायण ग्रंथाचे रचनेचा काळ सुमारे 5000 वर्षांपूर्वी मानला जातो. परंतु याच्या ऐतिहासिक घटनांची पुष्टी नाही. काही विद्वान याला "त्रेतायुग" या युगाशी जोडतात, जे हिंदू पंचांगानुसार प्राचीन काळ आहे.

खरी की खोटी घटना?

रामायण हे धार्मिक महाकाव्य आहे, आणि त्यामुळे त्यातील कथा अध्यात्मिक मूल्यांचे प्रतीक मानल्या जातात. ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून या घटना काल्पनिक समजल्या जातात, कारण पुरावे किंवा तारखांची निश्चितता नाही.

2. दुर्गेचा विजय महिषासुरावर (देवी दुर्गेची कथा)

कथा: महिषासुर हा एक शक्तिशाली असुर (दानव) होता, ज्याने देवतांवर विजय मिळवला होता आणि स्वर्गावर अधिकार केला होता. त्याच्या अत्याचारामुळे त्रस्त झालेल्या देवतांनी देवी दुर्गेची आराधना केली. देवी दुर्गा महिषासुराशी युद्ध करण्यासाठी अवतरली. महिषासुराने विविध रूपे घेतली, पण शेवटी देवी दुर्गेने त्याचा पराभव केला आणि त्याला मारले. हे युद्ध नऊ दिवस चालले होते, ज्याला नवरात्रोत्सव म्हणतात, आणि दशम दिवशी देवीने महिषासुराचा वध केला. म्हणूनच या दिवशी दुर्गेच्या विजयाचे आणि नवरात्राच्या समाप्तीचे उत्सव साजरे केले जातात.

घटना कधी घडली: हे ही एक पौराणिक कथानक आहे. यातील घटना प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांमध्ये वर्णित आहेत, परंतु याची ऐतिहासिक पुष्टी नाही.

घटना कधी घडली: हे ही एक पौराणिक कथानक आहे. यातील घटना प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांमध्ये वर्णित आहेत, परंतु याची ऐतिहासिक पुष्टी नाही.

खरी की खोटी घटना? हे पौराणिक आणि धार्मिक कथा आहेत. त्यात असलेल्या प्रतीकात्मकतेमुळे या कथांना खूप महत्त्व दिले जाते, पण याची शास्त्रीय पुरावे उपलब्ध नाहीत.

3. शस्त्रपूजन आणि नवा प्रारंभ (ऐतिहासिक संदर्भ)

कथा: प्राचीन काळात राजा आणि योद्धे आपल्या शस्त्रांची पूजा दसऱ्याच्या दिवशी करीत. याला "शस्त्रपूजन" म्हणतात. हा दिवस युद्ध आणि पराक्रमाचे प्रतीक असल्यामुळे, या दिवशी नवीन कार्य, उपक्रम किंवा प्रवास सुरू करणे शुभ मानले जाते. महाभारतात देखील पांडवांनी आपली हत्यारे शमी वृक्षाखाली लपवली होती आणि वनवास संपल्यानंतर दसऱ्याच्या दिवशी ती पुन्हा मिळवली.

घटना कधी घडली: महाभारतातील घटना सुमारे 5000 वर्षांपूर्वीच्या काळाशी संबंधित मानली जाते, परंतु त्याची ऐतिहासिक पुष्टी अजूनही स्पष्ट नाही.

खरी की खोटी घटना? ही घटना पौराणिक आहे, पण भारतीय योद्धा परंपरेत शस्त्रपूजनाची परंपरा खरोखरच पाळली जाते. वास्तविक इतिहासातही दसरा हा नवा प्रारंभ करण्याचा दिवस म्हणून मानला जात होता.

4. दसऱ्याचा ऐतिहासिक संदर्भ

काही ऐतिहासिक घटनांमध्ये दसरा साजरा करण्याचा उल्लेख आहे. उदाहरणार्थ, छत्रपती शिवाजी महाराजांनीही दसऱ्याच्या दिवशी शस्त्रपूजन केले होते आणि या दिवशी मोठ्या मोहिमा आखल्या जात. त्यामुळे ऐतिहासिक काळातदेखील दसऱ्याचा महत्त्वपूर्ण सण म्हणून आदर होता.

निष्कर्ष:

दसऱ्याच्या कथा धार्मिक आणि पौराणिक ग्रंथांवर आधारित आहेत. जरी यातील काही घटना काल्पनिक असल्या तरी त्यांचा सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व अपरंपार आहे.

✍️सुनील राठोड, मुरूम.